ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΥΔΑΤΩΝ ΑΚΙΝΗΤΟΥ

Τα νερά που βρίσκονται κάτω από το έδαφος ενός ακινήτου και μάλιστα σε τέτοιο βάθος, ώστε να υπάγονται σε υδροφόρο ορίζοντα που εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις και καλύπτει πολλές ιδιοκτησίες δεν μπορούν να θεωρηθούν προϊόντα του ακινήτου, σύμφωνα με την απόφαση του εφετείου Λαρίσης.   

 

- Τα νερά που βρίσκονται κάτω από το έδαφος ενός ακινήτου και μάλιστα σε τέτοιο βάθος, ώστε να υπάγονται σε υδροφόρο ορίζοντα που εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις και καλύπτει πολλές ιδιοκτησίες δεν μπορούν να θεωρηθούν προϊόντα του ακινήτου, από το οποίο γίνεται άντληση αλλά ούτε και συστατικά αυτού, με δεδομένο ότι κάθε τι θεωρούμενο ως συστατικό περιορίζεται μέσα στα φυσικά όρια του ακινήτου.

 Πρόκειται, συνεπώς, για φυσικό αγαθό, το οποίο δικαιούται να διαχειρίζεται και διαθέτει μόνο το Κράτος, ενώ ο ιδιοκτήτης του ακινήτου έχει μόνο περιορισμένο δικαίωμα χρήσης των υπόγειων νερών για τις ανάγκες του ακινήτου του, μετά από άδεια, όχι όμως και εκμετάλλευσής του. Σύσταση δουλείας αντλήσεως νερού.- Συγκεκριμένη περίπτωση διάθεσης ύδατος αντλούμενου από ακίνητο ευρισκόμενο στον νομό Μαγνησίας και απόρριψη του αιτήματος αναγνώρισης της οιονεί συννομής επί του δικαιώματος αντλήσεως και χρησιμοποιήσεως ύδατος καθώς μόνο δικαιώμα χρήσεως νερού αναγνωρίζεται (εν προκειμένω για την άρδευση του συγκεκριμένης στρεμματικής εκτάσεως αγροτεμαχίου) δικαίωμα όμως το οποίο δεν μπορεί να διατεθεί σε τρίτους, ούτε ασφαλώς υπάρχει δυνατότητα να καταστούν τρίτοι οιονεί συννομείς αυτού.
- Σύστημα ορθολογικής διαχείρισης υδατικών πόρων και έλεγχος χρήσης νερών με την πρόβλεψη χορήγησης άδειας.

Διατάξεις:
ΑΚ: 954, 955
Νόμοι: 1739/1987, 439/1945
ΝΔ: 53/1974
ΠΔ: 256/1989
ΥΑ: Φ 16/6631/2-6-1989
KΠολΔ: 495, 499, 511, 516, 517, 518, 520
Αθηνά(Απόσπασμα)

Αριθμός 121/2003

Εφετείο Λαρίσης

...Ι. Η κρινόμενη από 5-8-2001 (αριθ. εκθ. καταθ. 263/3-9-2001) έφεση των εναγόντων, κατά της 214/2001 οριστικής απόφασης του Μονομελούς Πρωτοδικείου Βόλου, η οποία εκδόθηκε κατά την τακτική διαδικασία και απέρριψε, ως μη νόμιμη, την από 10-7-2000 (αριθ. εκθ. καταθ. 462/30-8-2000) αγωγή τους με την οποία διώκεται η προστασία της οιονεί συννομής τους πραγματικής δουλείας αντλήσεως ύδατος από την αναφερόμενη στην αγωγή γεώτρηση, ασκήθηκε νομότυπα και εμπρόθεσμα (άρθρα 495, 499, 511, 516, 517, 518, 520 ΚΠολΔ). Επομένως πρέπει να γίνει τυπικά δεκτή και να εξετασθεί, κατά την αυτή διαδικασία, το παραδεκτό και βάσιμο του λόγου της (άρθρο 533 παρ. 1 ΚΠολΔ).
IΙ. Ως συστατικό του ακινήτου θεωρείται, κατά τη διάταξη του άρθρου 955 περίπτ. 3 ΑΚ και το νερό που βρίσκεται κάτω από το έδαφος του, δηλαδή μέσα στον υπόγειο χώρο που προσδιορίζεται από τη νοητή κατά βάθος προέκταση των ορίων του ακινήτου. Ειδικά για τα υπόγεια νερά, χωρίς διάκριση αν βρίσκονται κάτω από ιδιωτικά ή δημόσια ακίνητα, προβλέπει το άρθρο 18 παρ.1 του Συντάγματος, ότι ειδικοί νόμοι ρυθμίζουν τα σχετικά με την ιδιοκτησία και τη διάθεσή τους. 

Τέτοιος ειδικός νόμος είναι ο ν.1739/1987 "διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις" ο οποίος, καταργώντας κάθε προηγούμενη διάταξη που είναι αντίθετη στις διατάξεις του ή ανάγεται σε θέματα που ρυθμίζονται απ' αυτόν (άρθρο 16 παρ.1 ), θεωρεί ως υδατικούς πόρους και τα υπόγεια νερά, χωρίς διάκριση στην ποιότητα, προέλευση και δυνατή χρήση τους (άρθρο 1 παρ.1 περίπ. α) και ορίζει :

 α) Το νερό αποτελεί φυσικό αγαθό για την ικανοποίηση κοινωνικών αναγκών και η διαχείρισή του ασκείται, όπως ορίζεται στο νόμο αυτό (άρθρο 2 παρ.1),

 β) Η διαχείριση των υδατικών πόρων μέχρι την απόδοσή τους σε άλλη αρχή, ασκείται από το Υπουργείο Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας (άρθρο 3 παρ.1).

 γ) Τα φυσικά (όπως και τα νομικά) πρόσωπα μπορούν να εκτελούν έργα αξιοποίησης υδατικών πόρων για δική τους παραγωγική χρήση μέχρι να καλυφθούν οι πραγματικές ανάγκες τους ή, ύστερα από απόφαση του αρμοδίου νομάρχη, μπορούν να εκτελέσουν έργα αξιοποιήσεως για ανάγκες πέρα από τις δικές τους, που εξυπηρετούν τη δημόσια ωφέλεια (άρθρο 8 παρ.1),

 δ) κάθε φυσικό πρόσωπο έχει δικαίωμα χρήσης του νερού, το οποίο ασκείται μετά από άδεια της αρμόδιας αρχής και περιορίζεται στο ανώτατο όριο των πραγματικών αναγκών του, ενώ το πλεονάζον υπόλοιπο διατηρείται σε εφεδρεία από την αρμόδια υπηρεσία διαχείρισης υδατικών πόρων για την απόδοσή του σε άλλο πρόσωπο, για την ίδια ή άλλη χρήση (άρθρο 9 παρ. 1 και 2), 

ε) Δεν απαιτείται άδεια για χρήση νερού προς ικανοποίηση αποκλειστικά ατομικών ή οικογενειακών αναγκών, με τον απαραίτητο όρο, ότι η χρήση αυτή δεν επεκτείνεται οπωσδήποτε σε παραγωγική δραστηριότητα για διάθεση ή εκμετάλλευση προϊόντων ή υπηρεσιών (άρθρο 9 παρ. 4), 

στ) Η διαδικασία και οι μέθοδοι κοστολόγησης νερού σε υφιστάμενες και νέες χρήσεις, ο φορέας καθορισμού τιμής και ο φορέας είσπραξης καθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Βιομηχανίας, Ενέργειας και Τεχνολογίας και του κατά περίπτωση συναρμόδιου Υπουργού, ύστερα από γνωμοδότηση της Διυπουργικής Επιτροπής Υδάτων (άρθρο 10 παρ. 4),

 ζ) Τα δικαιώματα χρήσης υδατικών πόρων που στηρίζονται σε νόμο ή σε έθιμο διατηρούνται (άρθρο 13 παρ. 1).
Από τις διατάξεις του νόμου αυτού προκύπτει, ότι καθιερώθηκε, νέο σύστημα ορθολογικής διαχείρισης των υδατικών πόρων της χώρας και σύστημα ελέγχου της χρήσης των νερών, με την πρόβλεψη της λήψης άδειας από κάθε πρόσωπο που θέλει να κάνει χρήση νερού, αλλά και με εξαίρεση για την πιο πάνω περίπτωση χρήσης για ατομικές ή οικογενειακές ανάγκες, που και αυτή υπόκειται σε άλλης φύσεως περιορισμό.

 

 Το σύστημα αυτό καταργεί το προηγούμενο του ν.439/1945 που προέβλεπε την κατ' αρχήν ελεύθερη χρήση των νερών και επιβάλλει περιορισμούς στην ιδιοκτησία, οι οποίοι προβλέπονται από συνταγματική διάταξη και υπερισχύουν όλων των διατάξεων τους Αστικού Κώδικα ή άλλου ειδικού (προηγούμενου) νόμου για τα υπόγεια νερά. Βάσει όσων προαναφέρθηκαν, τα νερά που βρίσκονται κάτω από το έδαφος ενός ακινήτου και μάλιστα σε τέτοιο βάθος, ώστε να υπάγονται σε υδροφόρο ορίζοντα που εκτείνεται σε μεγάλες αποστάσεις και καλύπτει πολλές ιδιοκτησίες και από τα οποία αντλούνται μεγάλες ποσότητες που καλύπτουν τις υδρευτικές ανάγκες μιας πόλης, ή αγροτικών ιδιοκτησιών, δεν μπορούν να θεωρηθούν προϊόντα του ακινήτου, από το οποίο γίνεται άντληση, που παράγονται λόγω της φύσης ή του προορισμού του, δεδομένου άλλωστε, ότι μπορούν να αντληθούν στις ίδιες ακριβώς ποσότητες και από άλλο, γειτονικό ή όχι ακίνητο που βρίσκεται πάνω από τον ίδιο υδροφόρο ορίζοντα. 

 

Αλλ' ούτε και συστατικά του ακινήτου μπορούν να θεωρηθούν με την έννοια του άρθρου 954 παρ. 1 περ. 3 ΑΚ, γιατί το συστατικό περιορίζεται μέσα στα φυσικά όρια του ακινήτου, κάτι που δε συμβαίνει με τα αντλούμενα υπόγεια νερά από εκτεταμένο υδροφόρο ορίζοντα. Αντίθετα είναι φυσικό αγαθό, το οποίο σύμφωνα με το Σύνταγμα και τον πιο πάνω ειδικό νόμο, δικαιούται να διαχειρίζεται και διαθέτει μόνο το Κράτος, ενώ ο ιδιοκτήτης του ακινήτου έχει μόνο περιορισμένο δικαίωμα χρήσης των υπόγειων νερών για τις ανάγκες του ακινήτου του, μετά από άδεια, όχι όμως και εκμετάλλευσής του. 

 

Αλλά και από τους περιορισμούς που επιβάλλει για τα υπόγεια νερά το άρθρο 18 παρ.1 του Συντάγματος και ο ν. 1739/1987, που εκδόθηκε κατά ρητή πρόβλεψή του, συνάγεται ότι ο κύριος ακινήτου, κάτω από το οποίο βρίσκονται υπόγεια νερά, όπως αυτά που προαναφέρθηκαν, έχει περιορισμένο δικαίωμα χρήσης (μόνο) του νερού, ύστερα από άδεια της αρχής ή και χωρίς αυτήν, κατά περίπτωση, όχι όμως και δικαίωμα διάθεσης ή εκμετάλλευσης των νερών με χρηματικό ή άλλο αντάλλαγμα, οπότε δεν θεωρούνται τα υπόγεια νερά ως περιουσιακό του στοιχείο (ΑΠ 48/1999, ΣτΕ389/1999, ΣτΕ4531/1998 και ΣτΕ3235/1993).
Κατ' εξουσιοδότηση των παρατεθεισών διατάξεων των παραγράφων 1 και 5 του άρθρου 9 του ρηθέντος νόμου εξεδόθησαν αφ' ενός το π.δ 256/1989 (ΦΕΚ Α 121/11-5-1989) και αφ' ετέρου η κοινή υπουργική απόφαση Φ.16/6631/2-6-1989 (ΦΕΚ Β 428/2-6-1989). 

 

Με το Π.Δ/μα καθορίσθηκαν οι χρήσεις, για τις οποίες απαιτείται η έκδοση αδειών (άρθρ. 2), τα αρμόδια όργανα εκδόσεως των αδειών (άρθρ. 3), οι κατηγορίες και τα στοιχεία, τα οποία πρέπει να περιέχουν οι άδειες μεταξύ των οποίων και η "χορηγουμένη" ποσότητα του ύδατος, συμφώνως προς την ρηθείσα κοινή υπουργική απόφαση (άρθρ. 6), τέλος δε προβλέφθηκε και σύστημα κυρώσεων, για τις περιπτώσεις των παραβάσεων των όρων των αδειών (άρθρ. 8 και 9). Εξάλλου, με την μνημονευομένη κοινή υπουργική απόφαση προσδιορίσθηκαν κατηγορίες καλλιεργειών και αντιστοίχως κατώτατα και ανώτατα όρια ποσοτήτων ύδατος για την άρδευσή των (ΣτΕ3135/1993). 

 

Η ρύθμιση αυτή, δεν αντιβαίνει στις διατάξεις του άρθρου 1 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα δικαιώματα του ανθρώπου, το οποίο έχει κυρωθεί με το ν.δ. 53/1974 και ορίζει στην παρ.1 ότι κανένας δεν μπορεί να στερηθεί από τα αγαθά του εκτός για λόγους δημόσιας ωφέλειας και με τους όρους του νόμου, δεδομένου ότι στην παρ. 2 ορίζει και ότι οι προηγούμενη διάταξη δεν θίγει το δικαίωμα κάθε κράτους να εφαρμόζει τους αναγκαίους νόμους για τον έλεγχο της χρήσης της ιδιοκτησίας σύμφωνα με το γενικό συμφέρον, όπως συμβαίνει και με τις ρυθμίσεις για τα υπόγεια νερά, βάσει των διατάξεων που προαναφέρθηκαν (ΑΠ 48/1999).

 

 Κατ' εφαρμογή των ανωτέρω αναγκαστικού δικαίου διατάξεων του Ν. 1739/1987, του ΠΔ 256/1989 και της κ.υ.α. Φ.16/6631/2-6-1989 (ΦΕΚ Β 428/2-6-1989), εκδόθηκε κατ' εξουσιοδότηση του άρθρου 11 παρ. 4 του Ν.1739/1987 και η 2462/29-3-1991 κανονιστική απόφαση του Νομάρχου Μαγνησίας, με την οποία ρυθμίσθηκε, με τρόπο σύμφωνο με τις διατάξεις αυτές, η κατά τα άνω διαχείριση των υδατικών πόρων του Νομού Μαγνησίας, σύμφωνα δε με την απόφαση αυτή εκδίδονται έκτοτε και οι ατομικές αποφάσεις του ίδιου Νομάρχη, για χορήγηση αδείας ανόρυξης γεωτρήσεων και χρήσεως του αντλούμενου νερού.

 

 Εφόσον λοιπόν, υπό το, κατ' επιταγή του Συντάγματος, νυν ισχύον ως άνω νομικό καθεστώς, τα υπόγεια ύδατα δεν αποτελούν ιδιοκτησία του κυρίου του ακινήτου, κάτω από το οποίο διέρχονται, δεν είναι δεκτικά διαθέσεως σε τρίτους, η οποία άλλωστε απαγορεύεται ρητώς από τις ανωτέρω, αναγκαστικού δικαίου, όπως λέχθηκε, διατάξεις, ο ιδιοκτήτης δε του ακινήτου στο οποίο διενεργήθηκε η ανόρυξη της γεώτρησης, έχει απλώς δικαίωμα χρήσεως αυτών και μάλιστα περιορισμένης, κατά τους όρους της οικείας νομαρχιακής αποφάσεως, που του παρέχει το δικαίωμα αυτό.
Η απαγορευμένη δε από το νόμο διάθεση του ύδατος σε τρίτους συνεπάγεται αδυναμία κατά νόμο παραχώρησης οποιουδήποτε εμπραγμάτου ή ενοχικού δικαιώματος επ' αυτών, καθώς και νομής ή οιονεί νομής που μπορούν, με συνδρομή και των λοιπών κατά νόμο προϋποθέσεων, να οδηγήσουν σε απόκτηση δικαιώματος κυριότητος ή πραγματικής ή περιορισμένης προσωπικής δουλείας αντλήσεως και χρήσεως αυτού με χρησικτησία (άρθρα 974, 975, 1041, 1045, 1121 και 1191 ΑΚ). 

 

Αλλως βέβαια είχαν τα πράγματα και ήταν επιτρεπτή, υπό το προηγούμενο νομικό καθεστώς, που καταργήθηκε, όπως λέχθηκε, από το Ν. 1739/1987 (άρθρο 16 παρ.1 αυτού), η ελεύθερη διάθεση και χρήση των υπογείων υδάτων, τα οποία και ήσαν δεκτικά νομής ή και οιονεί νομής από τρίτο, υπό το οποίο νομικό καθεστώς και έκριναν οι, επί της ιδίας σε όλες υποθέσεις εκδοθείσες αποφάσεις ΑΠ 900/1997 (ΕΕΝ 1998, 802), η στη συνέχεια, κατόπιν αναπομπής, εκδοθείσα ΕφΑθ1695/1998 (ΕλλΔνη 1998, 658), μετά δε την αναίρεσή της με την ΑΠ 733/1999 (ΕΕΝ 2000, 651), η, κατόπιν και πάλιν αναπομπής, εκδοθείσα ΕφΑθ469/2000 (ΕλλΔνη 2000, 858), η οποία επίσης αναιρέθηκε με την ΑΠ 431/2001, Νόμος και (ΕλλΔνη 2002, 406), στην οποία μνημονεύεται το διαδικαστικό ιστορικό της υποθέσεως εκείνης. Στην κρινόμενη περίπτωση, με την αγωγή, επί της οποίας εκδόθηκε η εκκαλουμένη, οι ενάγοντες επικαλέσθηκαν κατασκευή από τον εναγόμενο, κατόπιν της κατά νόμο αδείας που του χορηγήθηκε προς τούτο, γεωτρήσεως επί του περιγραφομένου στην αγωγή αγροτεμαχίου ιδιοκτησίας του, από την οποία αντλείται νερό προς άρδευση του εν λόγω αγροτικού ακινήτου του.

 

 Ότι, κατόπιν συμφωνίας, που καταρτίσθηκε, κατ' αρχάς ατύπως, στη συνέχεια δε στις 8-1-1993, εγγράφως, κατέστησαν οιονεί συννομείς κατά 50%, ως αποκλειστικός και ψιλός κύριος ο πρώτος και επικαρπώτρια η δεύτερη, των δεσποζόντων αγροτεμαχίων που περιγράφονται στην αγωγή, του εμπραγμάτου δικαιώματος της πραγματικής δουλείας αντλήσεως και χρήσεως, κατά το εν λόγω ποσοστό, του ύδατος της γεωτρήσεως, στις δαπάνες ανορύξεως της οποίας και είχαν συμμετάσχει άλλωστε, κατά το ήμισυ, το οποίο χρησιμοποιούσαν για τις ανάγκες αρδεύσεως των αγροτεμαχίων των αυτών.

 

 Ότι, από τον μήνα Απρίλιο του 2000, ο εναγόμενος, κύριος του δουλεύοντος ακινήτου, δεν τους επιτρέπει να αντλούν και να χρησιμοποιούν, κατά τα άνω, το ύδωρ της γεωτρήσεως και τους απέβαλε από την ως άνω οιονεί συννομή τους.

 

 Ζήτησαν δε να αναγνωρισθεί η με το ανωτέρω περιεχόμενο οιονεί συννομή τους και να υποχρεωθεί ο εναγόμενος να ανέχεται την άντληση και χρησιμοποίηση απ' αυτούς του ύδατος της ως άνω γεωτρήσεως επί τον αναφερόμενο στην αγωγή χρόνο κάθε εβδομάδος (3,5 ημέρες).

 Η με το ιστορικό αυτό και αίτημα αγωγή, σύμφωνα με αυτά που εκτέθηκαν στην μείζονα σκέψη, είναι μη νόμιμη και ως τέτοια απορριπτέα, αφού, κατά τα ιστορούμενα σ' αυτήν, ουδέποτε κατέστησαν οιονεί συννομείς αντλήσεως και χρησιμοποιήσεως ύδατος από την γεώτρηση που υφίσταται στο αγροτεμάχιο του εναγομένου, στον οποίο και χορηγήθηκε, κατά τις εκτεθείσες στη μείζονα σκέψη διατάξεις, η οικεία άδεια, που του παρέχει, όπως εκεί λέχθηκε, απλώς δικαίωμα αντλήσεως ύδατος και χρήσεως αυτού, στην ποσότητα που σ' αυτήν καθορίζεται, για την άρδευση του συγκεκριμένης στρεμματικής εκτάσεως αγροτεμαχίου του, δικαίωμα το οποίο και δεν μπορεί να διαθέσει σε τρίτους, πολύ δε περισσότερο δεν μπορεί να διαθέσει δικαίωμα το οποίο ο ίδιος δεν έχει και να καταστήσει οιονεί συννομείς αυτού τρίτους, όπως και οι ενάγοντες. Εφόσον και η εκκαλουμένη έτσι έκρινε και απέρριψε την αγωγή ως μη νόμιμη, ορθώς τις διατάξεις που αναφέρονται στη μείζονα σκέψη ερμήνευσε και εφάρμοσε και η υποστηρίζουσα τα αντίθετα έφεση τυγχάνει αβάσιμη και πρέπει ως τέτοια να απορριφθεί και να καταδικασθούν οι εκκαλούντες στη δικαστική δαπάνη του εφεσιβλήτου του παρόντος βαθμού δικαιοδοσίας (άρθρα 176, 183 και 191 παρ.1 ΚΠολΔ), κατά το διατακτικό...

www.estetbroker.blogspot.com