Δολοφονούμε τους επιχειρηματίες στα μαιευτήρια!

του Κωνσταντίνου Μαρκάζου*

Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει στην Ελλάδα ένας επιχειρηματίας. Πώς ο νέος φορολογικός νόμος σκοτώνει την προσπάθεια και τιμωρεί το πρώτο λάθος. Ο ρόλος του κράτους και οι... συλλήψεις για χρέη. Οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη. Γράφει ο Κ. Μαρκάζος.

«Οι επιχειρηματίες παίζουν ένα μικτό παιχνίδι δεξιοτήτων και τύχης, το μέσο αποτέλεσμα του οποίου είναι άγνωστο σε εκείνους που συμμετέχουν. Αν η ανθρώπινη φύση δεν αισθανόταν τον πειρασμό να δοκιμάσει την τύχη της ή την ικανοποίηση (εκτός του κέρδους) κατασκευάζοντας ένα εργοστάσιο, έναν σιδηρόδρομο, ένα ορυχείο ή ένα αγρόκτημα, μπορεί να μην υπήρχαν πολλές επενδύσεις, απλώς ως αποτέλεσμα ψυχρού υπολογισμού» (J .M. Keynes).Είναι πλέον φανερό μετά από αρκετά χρόνια κρίσης ότι δεν θα μπορέσουμε να αντιστρέψουμε την ύφεση και να μειώσουμε τους ανέργους μόνο με δημοσιονομικά μέτρα. Ακόμα και αν μηδενίζαμε τη φοροδιαφυγή και μειώναμε το «σπάταλο κράτος», αυτά δεν θα ήταν αρκετά για να ακυρώσουν τη διαδικασία που καθιστά την Ελλάδα πρωταθλήτρια στην ύφεση και στην ανεργία στην Ε.Ε. (και όχι μόνο).
Η μείωση της θηριώδους ανεργίας δεν επιτυγχάνεται μόνο με λίγες μεγάλες επενδύσεις, αλλά με την ίδρυση και τη δραστηριοποίηση χιλιάδων νέων επιχειρήσεων. Ας εξετάσουμε όμως τι βλέπει να συμβαίνει σήμερα στην Ελλάδα ένας επιχειρηματίας ή ένας που θα ήθελε να γίνει επιχειρηματίας.

Οι συλλήψεις για χρέη και το πραγματικό πρόβλημα

Στα χρόνια της κρίσης, εκατοντάδες επιχειρηματίες έχουν συλληφθεί, μερικοί κατ' επανάληψη, η πλειονότητά τους για χρέη προς το Δημόσιο. Προφανώς το μέτρο προσφέρει ικανοποίηση μέσω της ταπείνωσης των (πρώην) ισχυρών. Είναι το αίμα στην αρένα για να ξεχάσουν οι πολλοί, που στη σύγχρονη εποχή τυχαίνει να ψηφίζουν κάθε μερικά χρόνια και πρέπει να ικανοποιηθούν.
Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις που εντάσσονται στο ποινικό δίκαιο και δεν θα έπρεπε να αντιμετωπίζονται ως φορολογικές παραβάσεις, όταν μία επιχείρηση χρεοκοπεί αφήνει χρέη σε πολλούς, για την ακρίβεια σε αυτούς με τους οποίους μπορεί να διατηρεί πιστώσεις, ενώ ταυτόχρονα (υπο)λειτουργεί πριν κλείσει τον κύκλο ζωής της.
Το σίγουρο είναι ότι οι συλληφθέντες δεν αποδίδουν φόρους, γιατί κανείς δεν θέλει να περνάει τα Σαββατοκύριακά του στα κρατητήρια αν μπορεί να το αποφύγει. Μένει το (αναπόδεικτο) επιχείρημα ότι φοβούνται οι υπόλοιποι και συμμορφώνονται. Το σημαντικότατο όμως θέμα της εθελοντικής φορολογικής συμμόρφωσης πουθενά στον κόσμο δεν βασίζεται σε συλλήψεις. Αυστηρές ποινές επιβάλλονται μόνο σε όσους έχουν αποφασίσει να μην συμμορφώνονται ποτέ σε φορολογικές υποχρεώσεις και αποτελούν μικρή μειοψηφία, ακόμα και στην Ελλάδα.

Επιχειρήσεις χωρίς ρίσκο

Θα συμβουλεύατε το παιδί σας να γίνει επιχειρηματίας αν κινδύνευε να συλληφθεί για χρέη σε περίπτωση αποτυχίας, αν ταυτόχρονα είχε και πρόσθετες επιλογές όπως να γίνει δημόσιος υπάλληλος ή να «επιχειρεί» μέσω ενός υπέροχα προστατευμένου επαγγέλματος; Η απάντηση που είχε στην πράξη δώσει η πλειονότητα των Ελλήνων γονέων ήταν να τους κληροδοτήσει ένα επάγγελμα με καθορισμένα περιθώρια κέρδους, ελάχιστες αμοιβές, κρατικές άδειες που θα μπορούσε να μεταβιβάσει έναντι μεγάλης εφάπαξ αμοιβής, είτε εναλλακτικά να τους προικίσει με όσα εφόδια χρειάζονταν, ακόμα και αν έπρεπε να πληρώσει για πολλά χρόνια παραπαιδείας και σπουδών σε ένα οιονεί πανεπιστήμιο στην πιο απομακρυσμένη ελληνική κωμόπολη, ώστε να τρυπώσει στο Δημόσιο και να ονειρεύεται σύνταξη πριν γεράσει.
Συνειδητοποιούμε όλοι σήμερα, με τον πιο οδυνηρό τρόπο, ότι το επιτυχημένο αυτό ελληνικό μοντέλο δεν θα συνεχιστεί στο μέλλον. Επίσης η ελληνική κοινωνία αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι είναι αδύνατον να πληρώνει συντάξεις διπλάσιες και τριπλάσιες από τους μισθούς των νέων εργαζομένων, το ύψος των οποίων δεν τους επιτρέπει να χαρακτηριστούν άνεργοι, αλλά ούτε και κανονικοί εργαζόμενοι. Το φορολογικό πρόβλημα είναι ένας αθώος πονοκέφαλος μπροστά στον καρκίνο του ασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού μέλλοντος.

Ο κίνδυνος της επιχείρησης

Η ίδια η λέξη επιχείρηση εμπεριέχει την έννοια του ρίσκου. Όταν για παράδειγμα κάποιος θέλει να διασχίσει ένα επικίνδυνο ποτάμι λέει «θα επιχειρήσω να περάσω το ποτάμι», γιατί η πράξη του εμπεριέχει κινδύνους και απρόοπτα. Εάν υπάρχει βεβαιότητα για το αποτέλεσμα μιας ενέργειας, ποτέ δεν χρησιμοποιούμε το ρήμα επιχειρώ. Εάν στο παράδειγμα με το ποτάμι υπάρχει μια ασφαλής γέφυρα, τότε δεν επιχειρούμε να περάσουμε απέναντι, απλώς περνάμε απέναντι (εκτός αν τη βομβαρδίζουν, οπότε χρειάζεται επιχειρησιακό σχέδιο).
Οι επιχειρήσεις υποτίθεται ότι ανακαλύφθηκαν για να έχουν διάρκεια ζωής μεγαλύτερη του ιδρυτή τους. Στην πράξη όμως οι περισσότερες αποτυγχάνουν, αλλά η «γνωστική πλάνη του επιζώντος», όπως περιγράφει ο Ρ. Ντομπέλλι, μας τυφλώνει και δεν βλέπουμε τη συντριπτική πλειονότητα των επιχειρήσεων που έχουν πεθάνει από χρεοκοπία. Επίσης οι επιχειρήσεις ανακαλύφθηκαν για να περιορίζουν την ευθύνη στη συμμετοχή, στο πλαίσιο κανόνων συμπεριφοράς και νόμων, και τα χρέη να μην επεκτείνονται στο φυσικό πρόσωπο-επιχειρηματία. Έχουν ανακαλυφθεί μάλιστα αποτελεσματικότατοι μηχανισμοί προστασίας του κράτους και των πιστωτών από όσους προσπαθούν να κρυφτούν πίσω από την ανωνυμία, πέραν της συλλογικής μνήμης που τιμωρεί τους επαγγελματίες απατεώνες με απομόνωση. Έτσι η επιχείρηση δίνει τη δυνατότητα της αποτυχίας και της νέας προσπάθειας, γεγονός που επέτρεψε σε πολλούς επίμονους ανθρώπους να ξαναπροσπαθήσουν μετά από μία ή πολλές αποτυχίες και να διασχίσουν τον δρόμο μέχρι την επιτυχία.

Η αδυναμία και ο απατεώνας

Όταν δεν γίνεται διάκριση ανάμεσα στην αδυναμία και στην παρανομία τότε καταλήγουμε στην εύκολη λύση να είναι ο επιχειρηματίας και διάφορα άλλα εμπλεκόμενα πρόσωπα υπόχρεοι και με την προσωπική τους περιουσία για οφειλές φόρων. Ο νεοεισαχθείς Κώδικας Φορολογικών Διαδικασιών (ν.4174/13), παρότι αποτελεί σημαντική πρόοδο στο θεσμικό μας πλαίσιο, στο άρθρο 50 ορίζει ως πρόσωπα (συν)ευθύνης τους διευθυντές, διαχειριστές, διευθύνοντες και εντεταλμένους συμβούλους κάθε είδους νομικής οντότητας, εξαφανίζοντας κάθε διάκριση διοίκησης και ιδιοκτησίας καθώς και του περιορισμού της συμμετοχής στο κεφάλαιο των εταιρειών, ειδικά των Ανωνύμων Εταιρειών που ως νομική κατασκευή εφευρέθηκε ακριβώς για αυτόν τον λόγο.
Μάλιστα ο νόμος προσθέτει στα συνυπεύθυνα πρόσωπα για φορολογικά και τους εκκαθαριστές(!), πάντα προσωπικώς και αλληλεγγύως. Το αποτέλεσμα θα είναι να γεμίσουμε άταφα πτώματα εταιρειών, γιατί κανένας δεν θα αναλάβει να εκκαθαρίσει επιχειρήσεις που στη συντριπτική τους πλειονότητα είναι προβληματικές, άρα χρωστάνε (και) φόρους.
Με την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου και νόμου, για πρώτη φορά η ευθύνη πέρασε και στους μετόχους ή εταίρους με συμμετοχή πάνω από 5%, για τα μερίσματα που λαμβάνουν τρία χρόνια πριν από τη λύση της εταιρείας. Με αυτήν την καινοτομία ανατρέπονται θεμελιώδεις αρχές, δημιουργώντας ένα (ακόμα) επενδυτικό αντικίνητρο σε μια χώρα που φημίζεται για αυτά.
Η (ελληνική) λογική που κρύβεται είναι καταστροφική για τον θεσμό των εταιρειών και κατ' επέκταση της επιχειρηματικότητας. Είναι η πεποίθηση ότι όλοι οι επιχειρηματίες κλέβουν τις εταιρείες τους και κρύβουν περιουσιακά στοιχεία. Αυτό πλαισιώνεται και με άλλα δόγματα όπως «όλες οι εταιρείες στην Ελλάδα είναι οικογενειακές», «οι διοικούντες είναι και ιδιοκτήτες και τα στελέχη άνθρωποι των ιδιοκτητών», «το περί εταιρικής διακυβέρνησης είναι κάτι που εφαρμόζεται αλλού», «έλα μωρέ, όλο και κάπου τα έχουν κρυμμένα τα λεφτά».
Όλα δικαιολογούν τη δίωξη των διοικούντων και των μετόχων για εταιρικά χρέη, πέραν της διαχειριστικής επιμέλειας και του ποσού συμμετοχής αντίστοιχα. Οι ελληνικές τράπεζες αυτοεπαινούνταν ότι γνώριζαν την ελληνική ιδιόμορφη αγορά και δάνειζαν «επιχειρηματίες και όχι επιχειρήσεις». Δεν μπορώ να ξεχάσω έναν τραπεζίτη σε μια περίπτωση εγγύησης να ζητά την υπογραφή «ενός προσώπου που να έχει μάνα και πατέρα και να μην έχει γεννηθεί σε δικηγορικό γραφείο». Ακόμα και το Ελληνικό Χρηματιστήριο απαξιώνεται όταν στις εισηγμένες επιχειρήσεις οι τράπεζες αναζητούν την προσωπική εγγύηση του βασικού μετόχου για τα εταιρικά δάνεια.
Έτσι φτάνουμε να εξομοιώνεται η αδυναμία πληρωμής φόρων λόγω αποτυχίας με την παρανομία της φοροδιαφυγής ή φοροαποφυγής που συντηρούν αθέμιτα τους χειρότερους επιχειρηματίες. Ο αποτυχών επιχειρηματίας πρέπει να έχει άλλη αντιμετώπιση από εκείνον που παραβίασε όποιον νόμο τον εμπόδιζε για να σηκώσει το ταμείο και να το στείλει σε μακρινούς και απρόσιτους προορισμούς.
Θα έπρεπε να «ενθαρρύνουμε» την επιχειρηματική αποτυχία μπας και μερικοί δοκιμάσουν ξανά την τύχη τους. Αντιθέτως να μην χαριστούμε στους απατεώνες και να μην θαυμάζουμε τις ικανότητές τους που τους καθιστούν παράνομα πλούσιους.

Ποιοι θα ιδρύσουν επιχειρήσεις και τι πρέπει να κάνει (ή να μην κάνει) το κράτος

Η Ελλάδα σήμερα διαθέτει το πιο μορφωμένο και εκπαιδευμένο δυναμικό σε σχέση με όλη την προηγούμενη Ιστορία της. Χιλιάδες νέοι Έλληνες δεν διαφέρουν σε ικανότητες και γνώσεις από τους αντίστοιχους των πλέον ανεπτυγμένων χωρών, αλλά υποετεροαπασχολούνται προστατευμένοι παρατεταμένα από την οικογένειά τους.
Αντί να ενθαρρύνονται να πάνε ως οικονομικοί μετανάστες στο εξωτερικό, θα έπρεπε να διευκολύνονται με όλους τους τρόπους να δημιουργήσουν επιχειρήσεις εδώ, εμπλουτίζοντας το εγχώριο προϊόν. Οι περισσότεροι θα αποτύχουν, κάποιοι θα πάνε καλά και λίγοι εξαιρετικά. Δεν πρέπει όμως να φοβούνται ότι θα χάσουν το πατρικό τους για χρέη. Η εύκολη δημιουργία επιχειρήσεων προϋποθέτει τους κατάλληλους θεσμούς, και την αλλαγή νοοτροπίας της διοίκησης. Το κράτος πρέπει να σταματήσει να είναι υδροκέφαλο. Ο υπουργός υπερπροϊστάμενος, που η υπογραφή του είναι απαραίτητη και για τον τελευταίο διορισμό σε μέρη και οργανισμούς που μπορεί και να μην γνωρίζει ότι υπάρχουν, είναι μια καρικατούρα ξεπερασμένων μορφών διοίκησης. Μόνο απογοήτευση πρέπει να μας δημιουργεί η (τηλε)εικόνα του υπουργού που «κατεβαίνει για να λύσει τα προβλήματα επιτόπου» σε νοσοκομεία, ΙΚΑ ή εφορίες, αντί να διοικεί μέσω των ανθρώπων τους οποίους εποπτεύει.

Προϋποθέσεις για ανάπτυξη νέων επιχειρήσεων

Η διευκόλυνση της επιχειρηματικότητας βοηθάει τις εντελώς απαραίτητες ξένες επενδύσεις αλλά και τους νέους Έλληνες επίδοξους επιχειρηματίες. Δεν λειτουργούμε μόνοι μας, αλλά σε ένα όλο και πιο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. Στη Βρετανία για να ανοίξει κάποιος μία επιχείρηση χρειάζεται 20 λεπτά και 15 λίρες. Αποτελεί απόδειξη αδυναμίας (τουλάχιστον) η ύπαρξη διαφημίσεων λογιστικών γραφείων για ίδρυση ή μεταφορά ελληνικών επιχειρήσεων στη Βουλγαρία επειδή έχει καλύτερο φορολογικό σύστημα. Εμείς επιβαρύνουμε τις επιχειρήσεις με υποχρεωτικές συνδρομές σε επιμελητήρια (ηρωικό παράδειγμα ήττας της τρόικας που για ευνόητους λόγους δεν πολυδιαφημίζεται), θεωρούμε δελτία αποστολής τρυπώντας χαρτιά στον 21ο αιώνα, και κάθε υπό ίδρυση επιχείρηση υποχρεώνεται σε δαιδαλώδεις διαδικασίες πριν καν αρχίσει να λειτουργεί.
Η λύση του fast track που προσφέρει το ελληνικό κράτος επιλεκτικά σε λίγους επενδυτές για να μπορέσουν να παρακάμψουν... το ίδιο το κράτος είναι ο ορισμός της άνισης μεταχείρισης των υπολοίπων, που καταδικάζονται σε slow motion (ή και σε pause).

Πώς θα ανθήσει η επιχειρηματικότητα

Αν δεν ενθαρρύνουμε την επιχειρηματικότητα, τότε η μοίρα μας είναι προδιαγεγραμμένη. Πάτος στις οικονομίες και στη φτώχεια δεν υπάρχει γιατί ισχύει ό,τι και στις οικογένειες. Όλες οι ευτυχισμένες οικονομίες μοιάζουν μεταξύ τους, ενώ κάθε δυστυχισμένη οικονομία είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο.
Αναστροφή της σημερινής κατάστασης και ανάπτυξη προϋποθέτει καινούργιες προσπάθειες από Έλληνες επιχειρηματίες, από όσους διαθέτουμε και όσους άλλους αφήσουμε να εμφανιστούν. Αλλιώς η μόνη διέξοδος για να επιχειρήσει κάποιος θα είναι να μεταναστεύσει. Άλλα συστήματα που εφαρμόστηκαν με επιχειρήσεις χωρίς επιχειρηματίες απέτυχαν.
Ο βασικός στόχος είναι να γίνουμε κανονική χώρα και να μην ψάχνουμε αν είμαστε ανάδελφο έθνος ή η τελευταία σοβιετικού τύπου οικονομία και άλλα φαιδρά με τα οποία περνάμε την ώρα μας. Είμαστε δεκαετίες μέλη της Ε.Ε. και δεν έχουμε κατορθώσει να υιοθετήσουμε στοιχειώδεις δομές και διαδικασίες, ακόμα και όταν αυτές είναι υποχρεωτικές.
Είναι εξαιρετικά βολικό να τα φορτώνουμε όλα στην τρόικα, παρότι τα προβλήματα είναι πολλές φορές φανερά διά γυμνού οφθαλμού. Όταν λογικές του τύπου «είμαστε ιδιόμορφη χώρα» ή «υπάρχουν ειδικές συνθήκες και έχει δημιουργηθεί μια παράδοση» και άλλα τέτοια δεν καταφέρουν να διαγράψουν το προς επίλυση θέμα από την ατζέντα, η αμέσως επόμενη τακτική είναι να σακατέψουν την όποια ρύθμιση ώστε στην ουσία να μην αλλάξει τίποτα. Ως γενικό κανόνα θα πρέπει επειγόντως να θέσουμε να γίνουν οι εκσυγχρονισμοί και οι μεταρρυθμίσεις που θα μας οδηγήσουν στο σημείο να μη διαφέρουμε από μία ανεπτυγμένη χώρα. Αν σταματήσει η Ελλάδα να φιγουράρει σε κατάταξη σε διεθνείς δείκτες ανάμεσα σε αφρικανικές χώρες, τότε το όφελος είναι ανεκτίμητο και μόνιμο.

Επίλογος

Στην Ελλάδα δεν σκοτώνουν τους επιχειρηματίες όταν γεράσουν γιατί τους έχουν δολοφονήσει στα μαιευτήρια. Αν θέλουμε να σταματήσουμε να φανταζόμαστε ένα δύστηνο μέλλον κάνοντας γραμμικές προβολές της σημερινής κατάστασης στην οποία έχουμε περιπέσει, θα πρέπει να αλλάξουμε πολλά στο θεσμικό μας πλαίσιο και στον τρόπο με τον οποίο επιτρέπουμε να επιχειρούν ικανοί και ανίκανοι, αφήνοντάς τους να έχουν κίνητρα και με όσο το δυνατόν λιγότερα εμπόδια, χωρίς να τρέμουν ότι η πρώτη αποτυχία της νιότης τους θα είναι και μοιραία.

* Ο κ. Κωνσταντίνος Μαρκάζος είναι οικονομολόγος.

www.estetbroker.blogspot.com